De dienstplichtwet bestaat vandaag 100 jaar. De wet is nog steeds van kracht, maar de opkomstplicht is al ruim een kwart eeuw opgeschort. Sinds 1996 worden mensen niet meer opgeroepen. Toch hebben juist nu, vanwege de oorlog in Oekraïne, veel mensen vragen over de dienstplicht. Wordt de dienstplicht nu weer geactiveerd?
Om met het antwoord op die laatste vraag te beginnen: nee, dat is absoluut niet aan de orde.
Nederland heeft een beroepsleger dat in NAVO-verband het grondgebied kan verdedigen. Mocht er om wat voor reden weer behoefte komen aan het activeren van de dienstplicht, dan duurt het jaren voordat die weer is opgetuigd. Het zou ook enorme investeringen vergen: in kazernes, in materieel en in instructeurs.
Vrouwen onder de wapenen
Eind 2020 was de dienstplicht voor het laatst in het nieuws. Toen ontvingen voor het eerst ook vrouwen de zogenoemde dienstplichtbrief. Die krijgt iedere Nederlandse jongere in het jaar dat hij of zij 17 wordt. Daarin staat dat ze van hun 17e tot hun 35e levensjaar staan ingeschreven voor de dienstplicht. Die geldt sinds 1 januari 2020 dus ook voor vrouwen. Dit was in 1922 nog volstrekt ondenkbaar. Oorlog was mannenwerk.
Verplicht
De dienstplicht was verplicht. Zoals de bekende staatsman Jan Rudolf Thorbecke zei: het was de zwaarste last die een staat zijn burgers kon opleggen. Burgers waren te dwingen de wapens op te nemen om zo nodig te doden. Ook zelf liepen ze het risico te worden gedood of gewond te raken. Duizenden Nederlanders pakten de wapens op en betaalden in de strijd de hoogste prijs. Dat gebeurde met name tijdens de Tweede Wereldoorlog en de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog.
Koude Oorlog
Vóór de Tweede Wereldoorlog werd het aantal jaarlijks opgeroepen dienstplichtigen laag gehouden. Dit veranderde na de oorlog, onder invloed van de daaropvolgende Koude Oorlog. Vrijwel alle jongens die lichamelijk en geestelijk geschikt werden geacht, moesten opkomen. Nederland kreeg zo een grote krijgsmacht. Die had de taak om op de Noord-Duitse laagvlakte een eventuele aanval van het Warschaupact tegen te houden. Een deel van de dienstplichtigen bracht zijn diensttijd zelfs permanent in Duitsland door, in plaatsen als Hohne, Langemannshof en vooral Seedorf. Voor Nederlanders van 50 jaar en ouder zijn dit nog altijd bekende namen.
