Kunst amuseert, ontroert, verwondert, verdiept en daagt uit. Het geeft zelfvertrouwen en brengt mensen bij elkaar. Al vijfenzeventig jaar raakt RICK mensen met kunst- en cultuureducatie. Wat in 1948 klein begon, groeide door de jaren heen uit tot de bruisende instelling die RICK nu is. Klaar voor de toekomst. Alle reden om feestelijk stil te staan bij het 75-jarig jubileum. In dit artikel wordt teruggeblikt op hoe het allemaal begon.
Katalysator
Het verhaal van RICK gaat over mensen. Wellicht heb je er zelf een muziekinstrument leren spelen, een dansles gevolgd of de kneepjes van een ambacht geleerd? Heb je op de basis- of middelbare school les gehad van docenten van RICK? Was je er docent of ben je bij een van de vele optredens en voorstellingen geweest? Op allerlei manieren en in alle fasen van het leven brengt RICK mensen in beweging met kunst en cultuur.
De website www.rickraakt.nl opent treffend met de woorden: “Via kunst leer je jezelf en de wereld kennen. Je ontdekt wie je bent en wilt zijn. Waar je grenzen liggen, wat je vrolijk stemt en ontroert. Maar ook wat er om je heen gebeurt en hoe jij daarnaar kunt kijken.” En daarin spelen RICK en z’n voorgangers een belangrijke rol.
De muziekschool in Weert
Het beoefenen van kunst is van alle tijden. Al in het stenen tijdperk maakten grotbewoners tekeningen en bespeelden ze zelfgemaakte instrumenten. Ook in Weert werd door de eeuwen heen gemusiceerd, geschilderd, gebeeldhouwd, etc. Op 6 april 1948 richtten het Cultureel Genootschap Weert en diverse muziekverenigingen de Weerter Volksmuziekschool op. Een particuliere stichting met als doel muziek, zang en volksdans in het land van Weert te bevorderen.
Door het lage lesgeld kunnen vanaf dan ook leerlingen uit de arbeidsklasse muziekonderwijs krijgen. In de beginjaren geven docenten thuis les vanwege het gebrek aan huisvesting. Na een flitsende start loopt de muziekschool echter aan het eind van de jaren vijftig leeg door de hoge aanschafkosten voor instrumenten en de lage gemeentesubsidie. In 1960 zijn er welgeteld nog zestien leerlingen.
Enthousiaste mensen, zoals voorzitter W.F. Stoks en broeder Wendel Jordans – van het Pensionaat St. Louis, dirigent van het Weerter Jeugd Orkest en in 1980 ereburger van Weert – weten het tij te keren. Dankzij de steun van de gemeente Weert wordt in 1962 het eerste eigen gebouw aan de Molenstraat 11-13 in gebruik genomen. Het werkt stimulerend en het aantal leerlingen stijgt naar driehonderd.
In 1962 gaat de school verder onder de naam Weerter Muziekschool. Het cursusaanbod wordt uitgebreid en in 1965 komt er een aparte afdeling voor dans: ballet. De school voor muziek en dans kent dan ongeveer 1.200 leerlingen en groeit letterlijk uit haar jasje. Het leidt in 1972 tot een heuse leerlingenstop. Het gebouw aan de Molenstraat voldoet niet meer.
Ondertussen stemt de gemeenteraad na jaren van praten in met een ingrijpende Stadskernvisie. De binnenstad gaat op de schop en maakt plaats voor een overdekt winkelcentrum met daarboven ruimte voor de Openbare Leeszaal, een cultureel centrum, de muziekschool en de in 1969 opgerichte stichting Vrije Uren. De naam van Stan Smeets, advocaat, wethouder en twintig jaar loco-burgemeester van Weert, mag hier niet ontbreken. Hij stond aan de wieg van onder andere de stichting Vrije Uren en heeft zich op allerlei manieren ingezet voor het muziekonderwijs.
Stichting Vrije Uren
Midden jaren zestig kondigt Joop den Uyl de mijnsluitingen aan. Om de werkloze mijnarbeiders hun vrije tijd nuttig te laten besteden, worden er in Limburg meerdere stichtingen van Vrije Uren opgericht. Zo ook op 26 augustus 1969 in Weert. Het doel is om mensen te stimuleren zich te uiten met beeldende kunst, drama & theater , fotografie & video. Daarbij gaat het vooral om de beleving, het plezier en de ervaringen die men opdoet tijdens het maken van een werkstuk.
Voor het eerste cursusjaar 1969-1970 melden zich 132 mensen aan. Het gaat om cursussen tekenen/schilderen, werken met textiel, haken en breien, weven, houtwerken, bloemsierkunst en creatieve handvaardigheid. Ze worden gegeven in het houten schoolgebouw van de Paters van de Heilige Geest (Coenraad Abelstraat 38). Weert heeft na Maastricht het grootste aantal deelnemers van de hele provincie Limburg.
In de beginjaren ligt het accent op het ‘knutselen en in elkaar zetten’. Directeur Leonard Maas (1978-2007) slaagt erin om het label hobbyisme af te zwakken en het tot ambacht te verheffen. Het proces en je verbeelding aanspreken worden belangrijker dan het eindproduct. Ook de rol van bestuurslid Jan van Gemert was hierin belangrijk. In 1975 neemt het aantal cursisten in Weert een ware vlucht naar 1.100.
Regionale steunfunctie
In 1973 veranderen zowel de stichting Vrije Uren als de stichting Weerter Muziekschool hun naam als gevolg van het uitbreidende werkgebied. Beide instellingen geven namelijk aan steeds meer omringende dorpen lessen en cursussen. Zo wordt kunst- en muziekonderwijs gegeven in – de toen nog afzonderlijke – gemeenten Budel, Maarheeze, Leende, Someren, Nederweert, Stramproy en Meijel. De cursisten van de stichting Vrije Uren komen steeds meer uit de omgeving van Weert. Het regionale karakter komt terug in de nieuwe namen: Stichting Vrije Uren Streekgewest Weert en de Stichting Streekmuziekschool.
Democratisering
In de jaren tachtig vindt er overeenkomstig de heersende tijdgeest een democratiseringslag plaats bij zowel de muziekschool als stichting Vrije Uren. Beleid en financiën worden transparanter. Verder komen er mogelijkheden om mee te praten en te beslissen in oudercommissies, docentenraden en ondernemingsraden.
Moeilijke tijd
De jaren tachtig en negentig zijn voor beide instellingen een lastige tijd. Vanuit de overheid wordt er flink bezuinigd op de kunsten en het kunstonderwijs. Het ‘marktgericht denken’ doet zijn intrede. De muziekschool en de stichting Vrije Uren herstructureren hun organisaties en worden efficiënter en effectiever ingericht. Naast regulieren lessen komen er kortlopende cursussen, projecten en workshops. In 1991 leidt dat tot 2.400 belangstellenden die wekelijks de muziekschool bezoeken.
Kunstcollege
Als het Munt-complex in 1997 een make-over krijgt, verandert de stichting Vrije Uren haar naam in het Kunstcollege. Het doel blijft om mensen op te leiden in de kunsten. De ingang is aan het Collegeplein 5. Verder wordt de kunstuitleen in Weert gekoppeld aan het Kunstcollege.
Academie voor Muziek en Dans
In 2002 zoeken de Streekmuziekschool Weert, de Stichting Muziek- en Balletschool Aaltje Noordewier en de Vrije Academie uit Deurne elkaar op. Het leidt tot een convenant, waarbij de gemeenten Asten en Deurne aangeven ook gebruik te willen maken van de diensten van de Streekmuziekschool Weert. Deze schaalvergroting versterkt de positie van de school in de regio. Ook biedt het mogelijkheden om nieuwe cursussen en projecten te ontwikkelen op onder andere het gebied van cultuureducatie. De instellingen gaan gezamenlijk verder onder de naam Academie voor Muziek en Dans.
Samenwerking
In de gemeenteraad van gemeente Weert wordt in 1972 al gesproken over het samengaan van de Weerter muziekschool met de stichting Vrije Uren. Meerdere keren ketst het af vanwege de gescheiden subsidiestromen. Ook als in 1974 beide instellingen hun intrek nemen in het Munt-complex blijft het slechts bij ‘vrijerijen’. Beide instellingen zijn voor samenwerking, maar dan wel op basis van gelijkwaardigheid. Uitvoerende en initiërende kunst blijken verschillende grootheden. Als magneten trekken ze elkaar aan, maar stoten ze elkaar ook weer af.
RICK
In 2008 besluiten de Academie voor Muziek en Dans en het Kunstcollege met elkaar te fuseren. Alle kunstvormen – muziek, dans, beeldend en theater – worden bijeengebracht in het Regionaal Instituut voor Cultuur- en Kunsteducatie (RICK). Op dat moment gaat RICK naast amateurkunst ook structureel inzetten op cultuureducatie in het basis- en voortgezet onderwijs. Door een wijziging in de taakbeschrijving van docenten, komt er meer ruimte voor het experimenteren met kunst in het sociale domein. Bij de verhuizing in 2018 naar het huidige pand aan de Wilhelminasingel 12 in Weert, komen alle kunstvormen eindelijk fysiek samen onder één dak bij RICK. Daarmee is RICK, anno 2022, niet meer weg te denken als partner op het culturele speelveld in Midden-Limburg en Zuidoost-Brabant. Of het nu gaat om amateurkunst, cultuureducatie op school of kunstprojecten in de maatschappij.
Talenten
Heel wat leerlingen hebben bij RICK en z’n voorgangers hun eerste stappen in de kunstwereld gezet. Voor de één is het vooral een leuke hobby en vrijetijdsbesteding. Voor de ander smaakt het naar meer en vormt het de opmaat naar professionele kunstbeoefening. Dat geldt onder meer voor:
- Dominique Vleeshouwers – winnaar van de Nederlandse Muziekprijs in 2020 (marimba)
- Marcoen Verrest – wereldwijd bekende componist en producer en winnaar van BUMA-award voor filmmuziek van Extinction
- Krist Gruijthuijsen – curator, kunstcriticus en directeur van KW Institute for Contemporary Art in Berlijn
- Caro van de Venne – architect, designer, contemporary kunstenaar en partner bij Barcode Architects
- Marijn Jansen – freelance danseres bij het innovatieve Haagse dansgezelschap Another Kind of Blue (AKOB)
Directeuren
In vijfenzeventig jaar hebben meerdere directeuren aan het roer gestaan:
Directeuren Vrije Uren
1969 – 1975: K.R. Labberté
1975- 1978: H.W. Sterenburg
1978 – 2007: Leonard Maas
Directeuren muziekschool
1948 – 1955: bestuur Cultureel Genootschap Weert
1960-1965: Jean Claessens
1965-1972: Mathieu Geelen
1973-1976: Louis Dispa
1976-1982: J. Krouwels
1982-1986: Toon Janssen
1987-1997: Ruud Janssen
Directeuren RICK
1997-2008: Boyke Brand (fusie naar AMD in 2002+ fusie naar RICK in 2008)
2008-2010: Francesco van Mierlo
2010-2011: interim directeur Joep van Luytelaar
2011-2012: interim directeur Jos Besteman
2012-2019: Emile Florack
2019-heden: Frank Rademakers
Ieder deed dat op zijn eigen wijze. Samen legden ze de basis voor wat RICK nu is: een regionale bruisende kunsteninstelling die klaar is voor nog eens 75 jaar kunstbeoefening!
